فرار مجرمان و متهمان از جمله جرایمی است که باعث بی‌ثمر باقی ماندن اجرای حکم قضایی می‌شود و شاید بتوان با این استنباط، جرم فرار از زندان را در تقسیم‌بندی کلی در زمره جرایم علیه عدالت قضایی قرار داد که در مرحله اجرای حکم به وقوع می‌پیوندد. فرار از اجرای عدالت، آن هم در شرایطی که فرد به واسطه بروز جرایم قبلی محکوم شده است، جرم سنگینی محسوب می‌شود و قانونگذار هم مجازات خاصی را برای آن تعیین کرده است؛ حال اینکه مجازات این گروه از مجرمان چیست و چه عواقبی دامنگیرشان می‌شود را منصور رحمدل، حقوقدان، در گفت‌وگو با «حمایت» تشریح می‌کند.
منصور رحمدل ابتدا ضمن ارایه تعریفی از عنوان جرم فرار زندانیان اظهار می‌کند: این عنوان به طور خاص شامل فرار از زندان یا بازداشتگاه می‌شود اما در بررسی این عنوان به طور کلی جرایم دیگری نیز هستند که با آن ارتباط نزدیک دارند و همه آنها مشمول عنوان فرار زندانیان می‌شوند. وی به نمونه هایی از این موارد اشاره کرده و می‌افزاید: این جرایم شامل همکاری ماموران و افراد عادی در فرار، تقصیر منجر به فرار، دادن اسلحه به زندانی برای فرار و همچنین جعل ادله جرم و مخفی کردن فرد فراری است که این جرایم از لحاظ رکن مادی هم به صورت فعل و هم به صورت ترک فعل قابل ارتکاب هستند و از لحاظ رکن روانی نیز در برخی از موارد به صورت عمدی و برخی از موارد با خطای جزایی ارتکاب می‌یابند.
کلیات مجازات فرار مجرم از زندان در بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی
رحمدل در ادامه با اشاره به مجازاتی که در انتظار فراریان از زندان است، می گوید: فصل هفتم از کتاب تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب 1375 به طور کامل مجازات مجرمان فراری از زندان و همچنین افراد و عواملی که در فرار آنها مساعدت می‌کنند، را تشریح کرده است. این حقوقدان خاطرنشان می‌کند: طبق ماده 547 قانون مجازات اسلامی هر زندانی که از زندان یا بازداشتگاه فرار کند مجازات آن حبس و شلاق است که به تناسب جرم وی میزان حبس متفاوت است.
رحمدل عنوان می‌کند: طبق ماده فوق، شلاق تا 74 ضربه و حبس برای سه تا شش ماه در انتظار فراریان از زندان است و اگر برای فرار، در زندان را شکسته یا آن را خراب کرده باشد، علاوه بر تامین خسارت وارده به هر دو مجازات محکوم خواهد شد. وی در پاسخ به این سوال که آیا زندانیانی که به مرخصی می‌روند و در موعد مقرر خودشان را معرفی نمی‌کنند هم فراری محسوب می‌شوند یا خیر، می‌گوید: اتفاقا ماده 547 قانون مجازات اسلامی تبصره‌ای دارد که به این نکته اشاره کرده و این گروه از زندانیان را فراری برشمرده و همان مجازات فوق را شامل حالشان کرده است. رحمدل اذعان می‌کند: مواد 548 تا 554 از فصل هفتم این کتاب نیز تمام عواقبی که قانونگذار برای دست‌اندرکاران و عوامل زمینه‌ساز فرار از زندان را فراهم می‌کنند را تشریح کرده است.
سقف 3 سال حبس برای مامور مسامحه‌گر
این حقوقدان با بیان اینکه ماده 548 از قانون مجازات اسلامی برای مامورانی که موظف به مراقبت از فرد زندانی هستند نیز مجازاتی قائل شده است، می‌گوید: طبق این ماده، هرگاه مأموری که موظف به حفظ یا ملازمت یا مراقبت متهم یا فرد زندانی بوده در انجام وظیفه مسامحه و اهمالی کند که منجر به فرار وی شود، به شش ماه تا سه سال حبس یا جزای نقدی از 3 تا 18 میلیون ریال محکوم خواهد شد.
رحمدل در ادامه اظهارات خود به ماده 553 از قانون مجازات اسلامی اشاره می‌کند و می‌افزاید: طبق این ماده، هرکس شخصی را که قانوناً دستگیر شده و فرار کرده یا کسی را که متهم است به ارتکاب جرمی و قانوناً امر به دستگیری او شده است مخفی یا وسایل فرار او را فراهم کند مجازات خواهد شد.
تفاوت مجازات برای بازکنندگان راه فرار!
وی خاطرنشان می‌کند: نکته جالب توجه در مواد مندرج فصل هفتم از کتاب تعزیرات، تفاوت‌های مجازات‌ها برای افرادی است که به مجرم زندانی، کمک و راه فرار را برایش فراهم می‌کند. رحمدل می‌گوید: طبق قانون، در صورتی که کسی که فرار کرده محکوم به اعدام یا رجم یا صلب یا قصاص نفس و اطراف و یا قطع‌ید بوده مجازات مخفی‌کننده یا کمک‌کننده او در فرار، حبس از یک تا سه سال است و اگر محکوم به حبس دائم یا متهم به جرمی بود که مجازات آن اعدام یا صلب است، محکوم به شش ماه تا دو سال حبس‌خواهد شد و در سایر حالات مجازات مرتکب یک ماه تا یک سال حبس خواهد بود. این حقوقدان اذعان می‌کند: در صورتی که محرز شود فرد فراری‌‌دهنده و یا مخفی‌کننده، یقین به بی‌گناهی فرد متهم یا زندانی داشته و در دادگاه نیز ثابت شود از مجازات معاف خواهد شد.