حقوق مالکیت فکری (شامل مواردی مثل کپی‌رایت، تردید مارک و پتنت) از گذشته منتقدانی داشته است. در مورد حق اختراع به اختصار می‌توان گفت حق اختراع یعنی حق بهره‌برداری انحصاری از دستاوردهای مادی و معنوی یک اختراع. به بیان دیگر، قانون این حق را برای مخترع به‌رسمیت می‌شناسد که به مدت محدود (معمولا ٢٠ سال)، از اختراع خود بهره‌برداری اقتصادی کند، البته شرط اینکه مخترع بتواند از مزایای این قانون بهره‌مند شود، این است که اختراع خود را ثبت کند. نظریه‌پردازان و حقوق‌دانان برای توجیه چنین حقی، دلایلی را مطرح کرده‌اند که ازجمله آنها می‌توان به طرفداران حقوق طبیعی و طرفداران فایده‌گرایی اشاره کرد.
در نظریه حقوق طبیعی گفته می‌شود طبیعی است هر فردی از نتیجه تلاش‌های خود بهره‌مند شود و قانون‌گذار هم باید از این حق مانند همه حقوق دیگر افراد جامعه حمایت کند. طرفداران نظریه فایده‌گرایی نیز بر این باورند که اگر از مخترع حمایت کنیم، فواید و منافع گوناگونی برای جامعه دارد، زیرا باعث تشویق مخترعان می‌شود تا در زمینه نوآوری بیشتر فعالیت کنند. از طرف دیگر، تئوری دیگری می‌گوید دولت به نمایندگی از جامعه با مخترعان معامله می‌کند و حق بهره‌برداری از نتایج اختراع را به‌مدت محدودی در اختیار مخترع قرار می‌دهد و از طرف دیگر، مخترع را ملزم می‌کند اختراع خود را توصیف و برای جامعه افشا کند.
در قانون نیز آمده است این اختراع را باید به‌نحوی توصیف کرد که هر فردی که مهارت معمولی در آن زمینه خاص دارد، با خواندن توصیف اختراع، بتواند آن را اجرا کند. این فرایند، فواید بسیار دارد ازجمله اینکه دانش را از حالت رازگونگی خارج می‌کند و نتیجه پژوهش‌ها و دستاوردهای جدید در اختیار عموم قرار می‌گیرد. فایده این کار این است که هرچند فواید مادی اختراع نصیب مخترع می‌شود، اما دیگر مخترعان و مبتکران می‌توانند به بررسی در زمینه این اختراع بپردازند و آن اختراع را تکمیل کنند و قدم‌های بعدی را بردارند. به بیان دیگر، هر اختراعی الهام‌بخش اختراع دیگر می‌شود و چرخه دانش به حرکت دائمی خود ادامه می‌دهد. پس بسیاری از کارشناسان بر این باورند که نظام ثبت اختراع، باعث عمومی‌شدن و گسترش دانش و فناوری می‌شود.
بااین‌همه، انتقادهایی هم به نظام ثبت اختراع وجود دارد، ازجمله اینکه ممکن است کسی از این حق خود سوءاستفاده کند. در این زمینه باید گفت در موارد دیگر هم ممکن است صاحبان حق از حقوق خود سوءاستفاده کنند. در همه نظام‌های حقوقی برای پیشگیری از این سوءاستفاده‌ها، قوانینی وضع می‌شود. به‌همین‌دلیل با توجه به فواید ثبت اختراع، روندی در پیش گرفته می‌شود که ضمن حمایت از اختراع و مخترع، از بروز زمینه‌های سوءاستفاده جلوگیری شود، به بیان دیگر، حمایت از مخترعان به شکل متوازن صورت می‌گیرد. چندین راه برای ایجاد این توازن وجود دارد؛ اول اینکه این حقوق محدودیت زمانی دارند یعنی دائمی نیستند. محدودیت دیگر، محدودیت مکانی است، به بیان دیگر، این‌گونه نیست از یک اختراع، در همه‌جای جهان حمایت شود، بلکه اگر مخترع می‌خواهد از اختراعش در یک کشور خاص حمایت شود، باید اختراعش را در آن کشور ثبت کند. به بیان دیگر، اگر مخترعی، اختراعش را در آمریکا ثبت کند، در ایران حقی برایش ایجاد نمی‌شود. پس برخلاف تصور برخی افراد، ما مفهومی به نام ثبت جهانی نداریم.
محدودیت دیگر هم این است که هر مخترعی باید تا مدت‌زمان محدود و مشخصی، از اختراعش بهره‌برداری کند در غیراین‌صورت حق انحصاری مخترع، به پایان می‌رسد. در کشور ما نیز قانون ثبت اختراع در سال١٣١٠ تصویب شده است. در قانون قدیم ذکر شده بود اگر مخترعی در مدت پنج سال پس از ثبت، بهره‌برداری از آن را آغاز نکند، هرکسی می‌تواند تقاضای ابطال آن را داشته باشد. دلیل این موضوع هم پیشگیری از سوءاستفاده است.
نکته دیگری که باید به آن توجه کرد، این است برای اینکه ما اختراعی را ثبت کنیم، باید سه شرط داشته باشد؛ اول اینکه جدید باشد، دوم اینکه گام ابتکاری در آن باشد و سوم اینکه قابلیت کاربرد داشته باشد. به بیان دیگر، ایده‌های انتزاعی، قابلیت ثبت به‌عنوان اختراع را ندارند. البته ادارات ثبت اختراع کشورهای مختلف، راهکار متفاوتی برای بررسی این موضوع دارند. نکته بسیار مهم دیگر ارزیابی از کیفیت ایده‌های عرضه‌شده برای ثبت به‌عنوان یک اختراع جدید است. قانون سال١٣١٠ کشور ما براساس قوانین کشور فرانسه در آن زمان تدوین شده بود که شیوه ارزیابی از نوع «اعلامی» است یعنی برای اینکه اختراعی ثبت شود، لزوما نباید مورد بررسی قرار گیرد، بلکه اختراعات را بر پایه ادعاهای مخترع آن ثبت می‌کنند اما اگر بعدها مورد اعتراض واقع شد، ابطال می‌شود.
در نظام دیگر، ایده ارائه‌شده برای ثبت به‌عنوان اختراع را مورد آزمایش قرار می‌دهند که کشورهایی مانند آلمان و آمریکا به این ترتیب عمل می‌کنند. در این روش آن سه ویژگی که برای اختراع برشمردیم، بررسی می‌شود و اگر اختراعی همه این ویژگی‌ها را داشت، ثبت می‌شود. نظام ثبت اختراع در کشور ما تا سال٨٦ نظام اعلامی بود، اما از سال ٨٦ به بعد تغییر کرد و هم‌اکنون برای ثبت یک اختراع باید بررسی ماهوی در مورد ادعاهای اختراع صورت گیرد و پس از اثبات اینکه عملی و کاربردی است، ثبت می‌شود.