براساس ماده 861 قانون مدنی، زن پس از مرگ همسرش از او ارث میبرد، چون به موجب این ماده ارث بردن از متوفی دو امر بیان شده است که نسبت و سببیت است.
زن پس از آنکه به عقد دائم مرد درآمد سببیت که همان زوجیت است حاصل میشود. همین امر در ماده 864 نیز بیان شده «از جمله اشخاصی که به موجب سبب ارث میبرند هر یک از زوجین است که در هنگام فوت دیگری زنده باشد.»؛ یعنی با توجه به قسمت اول ماده ازدواج سبب ایجاد ارث برای زوجین میشود.
البته این مقدمه است و در قسمت دوم ماده به زنده بودن زن هنگام مردن شوهر توجه دارد و میگوید اگر زن قبل از شوهر خود فوت کند ارثی از طرف مرد به او و بستگانش نمیرسد. البته برای تعلق گرفتن ارث به زن باید شرایط عمومی دیگری که برای سایر ورثه لازم است اینجا نیز وجود داشته باشد. از جمله میتوان به ماده 941 قانون مدنی اشاره کرد کهاعلام میکند:
«زن نباید ممنوع از ارث باشد.»؛ یعنی مانعی برای ارث نداشته باشد که یکی از موارد ممنوعالارث شدن قتل همسر است یعنی زن، نیز اگر طبق ماده 880 شوهر را که مورث آن است عمداً بکشد از ارث او ممنوع میشود. همچنین میتوان به دیگرممنوعیت که در ماده 881 مکرر قانون مدنی آمده اشاره کرد که کافر شدن زن پیش از مرگ شوهر مسلمان خود است.
بنابراین باید این شرایط اولیه برای زن مهیا باشد تا زن بتواند از شوهر خود ارث ببرد. البته مقدار این سهم الارث در مقادیر مختلفی در نظر گرفته شده که قانون مدنی در ماده 913 این مقادیر را به این شکل بیان کرده «هر یک از زوجین که زنده باشند فرض خود را میبرد و این فرض عبارت است نصف ترکه برای زوج و ربع آن برای زوجه در صورتی که میت اولاد یا اولاد اولاد نداشته باشد و از ربع ترکه برای زوج و ثمن آن برای زوجه، در صورتی که میت اولاد یا اولاد اولاد داشته باشد، مابقی ترکه بر طبق مقررات بین سایر وراث تقسیم میشود.»
در این ماده منظور از فرض، مقداری از سهم است که به هریک از وراث میرسد؛ یعنی طبق این ماده مرد از زن در صورتی که زن فرزند نداشته باشد نصف اموال را و در صورتی که زن فرزند داشته باشد یک چهارم ارث میبرد و زن از مرد در صورت نداشتن فرزند یک چهارم و در صورت داشتن فرزند یک هشتم اموال را میبرد و بقیه ماترک به سایر ورثه منتقل میشود.
حال اگر آن مرد سه یا چهار همسرعقد دائم داشته باشد طبق ماده 942 همین یک هشتم بین آنان بالسویه تقسیم میشود. اما اگر زن بمیرد و هیچ وارثی نداشته باشد طبق ماده 949 شوهر تمام ترکه زن را به ارث میبرد. در حالی که اگر شوهر بمیرد و وراث نداشته باشد زن همان سهم خود یعنی یک چهارم را میبرد و بقیه دارایی شوهر او همانند ترکه بیوراث، به حاکم داده میشود.