از ویژگیهای شغل وكالت این است كه زندگی حرفهای وكیل با زندگی خصوصی او آمیختگی غیرقابل انفكاك دارد در باب حرف دیگر شاید فرد بتواند زندگی خصوصی توجیه ناپذیر و رفتار و حركات مشكوك و قابل انتقاد داشته باشد بدون اینكه به زندگی حرفهای ا و لطمهای وارد شود ، اما بروز اولین آثار نامطلوب و منفی در زندگی خصوصی وكیل دادگستری را باید نشانه « آغاز پایان » زندگی حرفهای او تلقی كرد .
وكیل دادگستری باید دارای ثبات عقیده بوده و با كار بیشتر و فعالیت خستگی ناپذیر خود بسرمنزل مقصود برسد . وكیل دادگستری باید علاوه بر اطلاعات و معلومات اكتسابی ( حرفهای ) دارای صفات و خصوصیات طبیعی نیز باشد من جمله باید بیان روانی داشته و دارای حافظه قوی بوده ، قدرت و تسلط بر رفتار و صدای خود داشته باشد . وكیل دادگستری باید خلق ملایم داشته باشد .
مهمترین صفتی كه از نظر اخلاقی به منزله روح شغل وكالت تلقی میشود ، شرافت و درستی عمل وكیل است . وكیل دادگستری باید كاملاً شرافتمند بوده و مظهر درستی و تقوی باشد تا بتواند احترام لباسی را كه میپوشد و سوگندی را كه میخورد محفوظ دارد .
وكیل دادگستری فقط و فقط بر اثر جلب اعتماد موكلین و وكلای طرف و قضات است كه میتواند موقعیت خود را در جامعه محفوظ و مستقر كند .
وكیل دادگستری باید از نظامات مربوط به حرفه وكالت كاملاً آگاه باشد تا بتواند به تمام معنی و به نحو مفید و شایسته به شغل وكالت ادامه دهد.
وكیل دادگستری باید ابتدا شغل خود را خوب شناخته و به نظامات مربوط به آن كاملاً آگاه باشد . متاسفانه اكثر كارآموزان محترمی كه سوگند یاد كرده و به حرفه شریف وكالت نایل میشوند ، تقریباً اطلاع درستی از نظامات مربوط به وكالت نداشته و گاهی در ابتدای شروع به كار ، مرتكب تخلفات انتظامی مهمی بر اثر همین عدم اطلاع میشوند كه در آتیه آنها كاملاً موثر بوده و ممكن است به كلی آتیه حرفهای آنان را خراب كند . لذا ضروری است قوانین و مقررات وكالت به كارآموزان تدریس و امتحان گرفته شود .
امروز در اكثر كشورهای پیشرفته دنیا ، كانونهای وكلا برای جوانانی كه شروع به كار میكنند مقرراتی وضع و آنان را چه در دوره كارآموزی و یا بعد آن ، با رعایت این مقررات با نظامات مربوط به شغل خود آشنا میكنند . این مقررات شامل یك رشته تعلیمات مخصوصی است كه تنها آزمایش عملی و كیل در دفاع نبوده و بیشتر از نظر موضوع ی مربوط به نظامات شغل وكالت است .
در جهت طی همین طریق مهم است كه كانون وكلای دادگستری مركز نیز به همت دادسرای انتظامی كانون تصمیم گرفته است با انجام یك رشته سخنرانیهای كوتاه ، همكاران عزیز و كارآموزان محترم را با نظامات مربوط به حرفه وكالت هرچند اندك آشنا كند . در این زمینه تعریف و بررسی و بیان بند 2 ماده 81 آئیننامه لایحه قانونی استقلال وكلا به عهده اینجانب محول شده است .
در صدر ماد ه 81 مرقوم و در بند 2 ماده 81 آئین نامه لایحه قانونی وكلا چنین آمده است :
متخلف در موارد ذیل به مجازات انتظامی درجه 5 محكوم خواهد شد .
بند 2 در صورتی كه به واسطه وكالت از اسرار موكل مطلع شده و آن را افشا نماید ، اعم از اینكه اسرار مزبور مربوط به امر وكالت یا شرافت و حیثیت و اعتبار موكل باشد .
در بررسی اجمالی این بند از ماده 81 آئیننامه لایحه قانونی استقلال وكلا اجازه میخواهد مبحث را به شرح زیر بررسی كند :
1 ـ تعریف سرّ ،
2 ـ سابقهای از نظم مذكور در سایر جوامع ،
3 ـ اشارات و تصریحات آئیننامه لایحه قانونی استقلال وكلا در مواد مختلف ،
4 ـ بررسی در سایر قوانین حاكم ،
5 ـ تضاد .
سرّ یا اسرار در قوانین تعریف نشده و در قوانین موجود تعریفی از سر یا اسرار بعمل نیامده است و حتی در آئین نامه لایحه قانونی استقلال كانون وكلا نیز كه برای افشا اسرار به شرح بند 2 ماده 81 و بند 5 ماده 76 همان قانون مجازات ممنوعیت از سه ماه تا سه سال از حرفه وكالت را مقرر داشته است ، تعریفی از سرّ یا اسرار بدست نداده است .
سرّ در فرهنگهای مختلف به شرح زیر تعریف شده است .
در فرهنگ عمید معنای سرّ به شرح زیر آمده است :
« این نسبت اسم و عربی است و معنای آن راز ، امر پوشیده و نهفته میباشد .
سرّ مطلب نهفته در دل ، آنچه كه باید پنهان داشت . »
و در فرهنگ معین معانی سرّ را چنین بیان میدارد :
« سرّ ، یعنی كار پوشیده و مخفی ، سرّ به معنای راز .
سرّ لطیفهای مودع در قلب كه محل شهود است چنان كه روح محل محبت و قلب محل معرفت است .
سرّ چیزی است كه حق آن را پنهان كرده است و مردم را بدان دسترسی نیست . »
بررسی در سایر جوامع
مرحوم دكتر محمود سرشار به شرح زیر گزارش خود از كنگره بین المللی وكلای دادگستری روی هم تحت عنوان كد اخلاقی وكلا طرح پیشنهادی یكی از وكلای دادگستری مكزیك به كنگره مذكور را ترجمه و در مواد 10 ، 11 ، 2 1 طرح مذكور چنین بیان میدارد .
ماده ده ـ حفظ اسرار مربوط به شغل وكالت .
حفظ اسرار مربوط به شغل وكالت یكی از تكالیف و حقوق وكلای دادگستری است . اطلاق لفظ تكلیف در حفظ اسرار از لحاظ حقوق موكل است كه باید رعایت این وصف از سایر اوصاف مختصه به این شغل تجاوز نكند ولی در رعایت و توجه به این اصل از نظر قضات و مقام قضا كلمه حق به آن اطلاق خواهدشد ، زیرا وكیل دادگستری میتواند اسراری را كه مجبور به افشای آن باشد قبول نكند . هرگاه وكیل بعنوان ادای شهادت در دادگاهی دعوت شود ، میتواند با كمال استقلال و آزادی تمام از پاسخ هر سوالی كه منتهی به افشای اسرار شغلی او شود امتناع كند .
ماده یازده ـ توسعه تكالیف وكلا در حفظ اسرار مربوط به شغل وكالت .
وظیفه حفظ اسرار شغل وكالت نیز متضمن اسراری است كه از طرف اشخاص ثالث به مناسبت شغل وكالت به شخص وكیل داده شده است و نیز وكیل باید در حفظ اسراری كه در نتیجه مذاكرات جهت بستن قرارداد با وكیل ایجاد شده ولی صورت عمل بخود نگرفته است و همچنین اسراری كه از طرف وكلا به شخص او داده شده است كوشا بوده و در مقام حفظ آن برآید . وكیل نباید هیچ گونه دعوایی را كه در بعضی از قسمتها با اسراری كه در انجام شغل وكالت از موكل به دست آورده ، ارتباط دارد ، بدون جلب رضایت او قبول كند .
ماده دوازده ـ در ختم وظیفه مربوط به حفظ اسرار وكالت .
اگر موكلی وكیل خود را متهم به ارتكاب جرایم كند وكیل مزبور حق دارد حقایق را به درجه و میزان تهمتی كه به او استناد شده است بیان و اظهار كند و حتی در چنین مواردی وكیل میتواند اسراری را كه از طرف موكل به او داده شده است ، آشكار سازد .
اگر موكل وكیل را از قصد خود به ارتكاب جرمی مطلع كند ، وكیل الزامی به حفظ چنین سری نداشته و باید فوراً افشا كند زیرا هم كمك و معاونت به ارتكاب جرم مزبور نكرده و هم اشخاصی را كه در معرض مخاطره بودهاند حفظ كرده و از ضرر و زیان حاصله از جرم نجات داده است .
تصریحات قانون وكالت در آئین نامه لایحه قانونی استقلال كانون وكلا
ماده 30 قانون وكالت مصوب 1315 مقرر میدارد . « وكیل باید اسراری را كه به واسطه وكالت از طرف موكل مطلع شده و همچنین اسرار مربوط به حیثیات و شرافت و اعتبارات موكل را حفظ نماید . »
ماده 76 آئین نامه لایحه قانونی استقلال كانون وكلا مجازاتهای انتظامی را به شرح زیر معین داشته است :
« 1 ـ اخطار كتبی ،
2 ـ توبیخ با درج در پرونده ،
3 ـ توبیخ با درج در روزنامه رسمی و روزنامه كانون ،
4 ـ نزل درجه ،
5 ـ ممنوعیت از سه ماه تا سه سال ،
6 ـ محرومیت دائم از شغل وكالت . »
و ماده 81 آئین نامه لایحه قانونی استقلال كانون وكلا مقرر میدارد :
« متخلف در موارد ذیل به مجازات انتظامی درجه 5 ( ممنوعیت از سه ماه تا سه سال ) محكوم خواهدشد . »
2 ـ در صورتی كه به واسطه وكالت از اسرار موكل مطلع شده و آن را افشا نماید اعم از اینكه اسرار مربوط به امر وكالت یا شرافت و حیثیت و اعتبار موكل باشد .
و نهایتاً اینكه ماده 88 آئین نامه لایحه قانونی استقلال كانون وكلا مقرر میدارد .
« كارآموزان مشمول مقررات انتظامی در این آئین نامه خواهدبود . »
و بالاخره اینكه تبصره 3 ماده 6 قانون كیفیت اخذ پروانه وكالت دادگستری مقرر میدارد :
كارآموزان وكالت در دوران كارآموزی باید حسن اخلاق و حسن رفتار داشته باشند ، چنانچه به تشخیص كمیسیون كارآموزی خلاف آن احراز شود با تایید رییس كانون و رای دادگاه انتظامی پروانه كارآموزی آنان ابطال خواهدشد .
بررسی در سایر قوانین
در قانون مجازات اسلامی و قانون آئین دادرسی كیفری اخیرالتصویب قانونگزار به نحوی وارد این مبحث و وظیفه و تكالیف وكلا شده و مقرراتی را وضع كرده است .
در ماده 648 قانون مجازات اسلامی آمده است :
« اطباء و جراحان و ماماها و داروفروشان و كلیه كسانی كه به مناسبت شغل یا حرفه خود محرم اسرار میشوند هرگاه در غیر از موارد قانونی ، اسرار مردم را افشا كنند ، به سه ماه و یك روز تا یك سال حبس و یا به یك میلیون پانصد هزار تا شش میلیون ریال جزای نقدی محكوم میشوند . »
همچنین قانونگزار در ماده 106 قانون آئین دادرسی كیفری اخیر التصویب مقرر داشته است كه : هرگاه متهم نوشته های خود را كه موثر در كشف جرم است به وكیل خود یا شخص دیگری سپرده باشد ، قاضی میتواند آنها را برحسب مورد در حضور وكیل یا آن شخص بررسی نماید و در صورت استنكاف از ارائه آنها ، مستنكف به مجازات مقرر برای خلاصی متهم از محاكمه محكوم خواهدشد .
تضاد
چنانچه ملاحظه شد به نظر میرسد كه وظیفه ، تكلیف ، حق وكیل در حفظ اسرار موكل در بعضی از موارد با اصول دیگر حاكم در تضاد قرار گرفته است و این وظیفه یا تكلیف ساقط و این حق ذایل میگردد . به دو مورد مهم آن كه در قوانین مجازات اسلامی ماده 648 و قانون آئین دادرسی كیفری ماده 106 آمده است به شرح بالا اشاره و متن مواد مرقوم ارائه شد كه آن عبارت است از موارد قانونی مقرر در ماده 106 قانون آئین دادرسی كیفری و یا موارد موثر در كشف جرم در قانون مجازات اسلامی است.
بدیهی است همچنین هرگاه وكیل از قصد موكل در ارتكاب جرمی مطلع شده یا اسراری را از موكل داشته باشد كه در كشف جرم موثر باشد و یا شخصاً طرف اتهام موكل به ارتكاب جرمی قرار گیرد نه تنها وظیفه حفظ اسرار را ندارد ، بلكه موظف است كه اسرار مذكور را افشا و به درجه و میزان تهمتی كه به او استناد شده است حقایق را بیان دارد . و اما ممكن است احساس شود كه تكلیف و وظیفه وكیل به شرح مواد و اصول بالا با ماده 667 قانون مدنی در تضاد قرار گرفته باشد ، چه به شرح ماده مرقوم « وكیل باید در تصرفات و اقدامات خود مصلحت موكل را مراعات نماید و از آنچه موكل بالصراحه به او اختیار داده است یا برحسب قرائن و عرف و عادت داخل در اختیار اوست تجاوز نكند . »
با بررسی دقیق ماده مرقوم از قانون مدنی ، به نظر میرسد كه قوانین و مقررات و نظامات مربوط به حفظ اسرار در قانون مجازات اسلامی یا مقررات انتظامی كانون وكلا ، تضادی با ماده 667 قانون مدنی ندارد . چه به شرح مواد مرقوم نیز اصل وكالت كه بر رعایت مصلحت موكل است رعایت شده است . ثانیاً تصرفات و اقدامات وكیل در محدوده اختیار اعطایی موكل صورت گرفته و در كلیه موارد وكیل بر اساس مصلحت موكل و اختیار اعطایی موكل به وی و در محدوده اجازه افشا یا عدم افشا اسرار اقدام خواهدكرد ، مگر در مواردی كه به حكم قانون این تكلیف یا وظیفه یا حق ساقط شده باشد .